ජෝර්දානයෙන් හමුවූ ගුවනට විතරක් පෙනෙන ‘යෝධ වළලු’වල අබිරහස කුමක් ද?

ජොර්දානයේ තැනින් තැන විසිරුණු යෝධ වළලු විශේෂයක් තියෙනවා. ඒවා ඉහළ අහසේ සිට හෝ චන්ද්‍රිකාවක සිට විතරයි කව හැටියට හරියට පැහැදිලිව දැක ගන්න පුළුවන්.

ඒවා හැඳින්වෙන්නේ ‘යෝධ වෘත්ත’ (Big Circles) හෙවත් ‘යෝධ වළලු’ කියායි. ඒවායේ විෂ්කම්භය අඩි 720ත් 1.490ත් (මීටර 220ත් මීටර 455ත්) අතර වෙනවා කියලයි සඳහන් වෙන්නෙ. ඒවා කොයිතරම් විශාල ද කියලා එයින්ම හිතා ගන්න පුළුවන්.

ඒ වළලු කීපයක් මුලින්ම ගුවනින් දැක ඇත්තේ 1920 ගණන්වලදියි. ඊට පස්සේ 1930, 1953 හා 2002 දී ගුවනින් කළ මැනුම් කටයුතුවල දී ඒවායේ පිහිටීම් විතරක් නෙවෙයි, ප‍්‍රමාණයන් හා හැඩයන් ආදියත් ඉතා නිවැරදිව ගණනය කරනු ලැබුවා.

පසුගියදා බටහිර ඕස්ටේ‍්‍රලියාවෙන් ගිය පුරාවිද්‍යාඥයන් පිරිසක් ඒවා ගැන නව අධ්‍යයනයක් කළා. ඔවුන් ඒවා ගැන වාර්තාවක් සකස් කර තියෙනවා. මුලින්ම ඔවුන්ගේ විමසුමට ලක් වුණේ ජොර්දානයේ වළලුයි. ඒවා 12ක් ලෙස හඳුනා ගෙන තියෙනවා.

මෑතදී සිරියාවේත් වළලු වගයක් හඳුනා ගෙන ඇති අතර ඔවුන්ට අවශ්‍යව ඇත්තේ මේවා ගැන ලෝක ජනතාවගේ අවධානය යොමු කරවන්නයි. ඒවා ඉදි කළ අරමුණු ගැන තවදුරටත් විමසා බලන්නයි.

ඔවුන්ගේ වාර්තාවට අනුව බටහිර ජොර්දානයේ මධ්‍යම ප‍්‍රදේශයේ යෝධ වළලු 8ක් තියෙනවා. ඒවා පිහිටා ඇත්තේ වාඩි එල් හසාහී (Wadi el-Hasa) සිට සහරා කාන්තාරයේ ඉම තෙක් වන ප‍්‍රදේශයේයි.

ඒ වගේ ම එහි දෙවැනි කාණ්ඩයක් ද තියෙනවා. එහි ඇත්තේ වළලු හතරක් විතරයි. ඒවා පිහිටා ඇත්තේ අස්රාක් ඔඅයිසිස් (Azraq Oasis) වලට උතුරින්. මෙහි දැක්වෙන්නේ ඔවුන් ‘ජේ1’ යනුවෙන් නම් කර ඇති වාත්තයයි. එය එරටේ වැසියන් හඳුන්වන්නේ ‘කාසර් අබු එල් ඉනයා’ (Qasr Abu el-Inaya) කියායි. එය ඇත්තේ හෙඞ්ජාශ් දුම්රිය මාර්ගයටත්, කාන්තාර අධිවේගී මාර්ගයටත් කි.මී 4ක් පමණ දුරින්.

මීට අමතරව, 2002 දී සිරියාවේ හොම්ස් (Homs) අසලින් සොයා ගෙන තියෙනවා, තවත් යෝධ වළල්ලක්. එහි චන්ද්‍රිකා ඡායාරූපයක් ද ලබා ගෙන තියෙනවා. ‘මැදපෙරදිග කලාපයේ භූ දර්ශනය ගලින් තැනුනු ඉදිකිරීම්වලින් ගහණයි. ඒවා කවාකාර හෝ අර්ධ කවාකාර හෝ හැඩයෙන් යුක්තයි.’ මෙහෙම කියන්නේ බටහිර ඕස්ටේ‍්‍රලියානු විශ්ව විද්‍යාලයේ මහාචාර්ය ඬේවිඞ් කෙනඩියි. ඔහු තමා මේ යෝධ වෘත්ත පර්යේෂණ කණ්ඩායමේ ප‍්‍රධානියා.

‘වැඩි හරියක් මේ වෘත්ත ඇද සහිතයි. ඒත් ඇතැම් ඒවා ඉතාමත් පැහැදිලිව ම ජ්‍යාමිතිකව වෘත්ත හැටියට සලකන්න පුළුවන්.’ ඔහු වැඩිදුරටත් කියනවා. ඔහු කියන්නේ මෙම ඉදිකිරීම් ඉතා සරල ඒවා බවයි. මේ වළලු සලකුණු වී ඇත්තේ මිටි තාප්පවලින්. ඒවා එක දිගට වක‍්‍රාකාරව විහිදෙනවා. එහෙත් ඒවා ඉදි කිරීමෙදී, ඇද කුද නැතිව නිසියාකාර තනන්නට සෑහෙන පිරිසක් අවශ්‍ය වෙනවා.

‘මේ වළල්ලේ නිර්මාතෘ සමහර විට වළල්ල ඇඳිය යුතු හරියේ මැද කනුවක් සිටුවා එහි ලණුවක් බැඳ එය වටේට ගෙන යාමෙන් වෘත්තය සලකුණු කරන්න ඇති.’ කියා මහාචාර්ය කෙනඩි පවසනවා.

‘සමහර වෘත්තයන් වඩාත් ඕනෑකමකින් සම්පූර්ණ කර ඇති බව පැහැදිලියි. ඒවායේ කවයන් ඉතාමත් නිවැරදිව සලකුණු කර තියෙනවා’ ඔහු වැඩිදුරටත් කියනවා. මේවා ඉදි කළ වකවානුව ගැටලු සහගතයි. මේවා ඉදි කිරීමට ගත් ද්‍රව්‍ය බොහෝ විට කැල්කොලිතික හෙවත් තඹ යුගයට අයත් ඒවායි. නැතහොත් මුල් ලෝකඩ යුගයට (කි‍්‍ර. පූ. 2000ත් 4500ත් අතර කාලයට) අයත් ඒවායි.

සමහර වෘත්ත තැනීමට යොදා ගෙන ඇත්තේ කි‍්‍ර. පූ. 1 වන හා 7 වන සියවස් අතර කාලයට, එනම් රෝම යුගයට, අයත් ගල් හා පාෂාණ කැබලිවලින බව පැහැදිලියි. සිරියාවේ වෘත්තය පිහිටා ඇත්තේ හෝම්ස්වල සිට වයඹ දිගට සැතැපුම් 10ක් පමණ දුරින් වන අතර එය හඳුනා ගත්තේ 2002 පෙබරවාරි මාසයේ දී ඉක්නෝස් චන්ද්‍රිකාවයි.

එය නගර විශාල කිරීමේ සැලැස්ම නිසා විනාශ වන්න ඔන්න මෙන්න කියා තිබූ යෝධ වළලු දෙකෙන් එකක්. විනාශ වීමට තිබූ අනෙක් යෝධ වළල්ල ‘ජේ12’ යි. එය පිහිටා ඇත්තේ ජොර්දානයේ අස්රාක් අසලයි. එහි පළල අඩි 1210ත් 1410ත් (මීටර 370ත් 430ත්) අතර වෙනවා.

බටහිර මධ්‍යම ජොර්දානයෙන් වාර්තා වී ඇති මුළු යෝධ වළලු ගණන 8ක්. ඒවා පිහිටා ඇත්තේ වාඩි එල් හසාහී සිට සහරා කාන්තාරයේ ඉම තෙක් වන ප‍්‍රදේශයේයි. ඒ වගේ ම එහි දෙවැනි කාණ්ඩයක් ද තියෙනවා. එහි ඇත්තේ වළලු 4ක් විතරයි. ඒවා පිහිටා ඇත්තේ අස්රාක් ඔඅයිසිස්වලට උතුරින්. මෙහි දැක්වෙන්නේ ඔවුන් ‘ජේ1’ යනුවෙන් නම් කර ඇති වෘත්තයයි. එය එරට වැසියන් හඳුන්වන්නේ ‘කාසර් අබු එල් ඉනයා’ (Qasr Abu el-Inaya) කියායි. එය ඇත්තේ හෙඞ්ජාශ් දුම්රිය මාර්ගයටත්, කාන්තාර අධිවේගී මාර්ගයටත් කි.මී 4ක් පමණ දුරින්.

ඛ්. ෂාදා (Kh. Shada) යනුවෙන් හැඳින්වෙන මේ ‘ජේ3’ වළල්ල පිහිටා ඇත්තේ ‘රෝමන් වියා නෝවා ට්රියානා (Roman Via Nova Traiana) වලට නැගෙනහිරින් මීටර 25ක් දුරින්. මේ වෘත්තය තුළ සරු පසක් තියෙනවා. මුලින් ම හඳුනා ගත්තේ 1997දියි. මෙය සෑදී ඇත්තේ නොබිඳුණු මඳක් උස් නියරක් බඳු වැටියකින්. විශේෂඥයන් කියන්නේ මෙය සරල වුවත් විශාල පිරිසක් යොදා තනන්නට ඇති දෙයක් බවයි.

ජෝර්දානයේ අස්රාක් ආශ‍්‍රිත සිතියමක් ඇඳලා තියෙනවා. එහි ප‍්‍රමාණය ගණනය කරල තියෙනවා, දළ වශයෙන් අසල ඇති රෝමන් බලකොටුවක නටබුන් සමග. මෙහි ඇති වෘත්ත දෙකෙහිම හැඩයත්, ප‍්‍රමාණයත්, නිශ්චය කරන්න පුළුවන් වුණා, චන්ද්‍රිකාවකින් කලකට ඉහතදී එවන ලද පිළිබිඹුවලින්.

ඉහත සිතියමෙහි දක්වා ඇත්තේ ඒ යෝධ වෘත්ත හමවූ තැන්ය. ජෝර්දානයේ යෝධ වෘත්ත දොළහත්, 2002 දී සිරියාවේ හෝම්ස් අසලින් හමු වූ යෝධ වෘත්තයත් මෙහි සලකුණු කර තියෙනවා.

මේ ‘ජේ4’ යෝධ වළල්ලයි. කාන්තාරය හරහා දිවෙන අධිවේගී මාර්ගයට නැගෙනහිරින් පිහිටි මෙ යෝධවළල්ල මීටර 250ක් (අඩි 820ක්) පළලයි. එහි ශේෂව ඇති ගල් වැටි ප‍්‍රාකාරයේ විශේෂ කවුළු, දොරටු හා මුර කුටි ආදියෙහි නටබුන් දැකිය හැකිය.

සිරියාවේදී හමු වූ යෝධ වෘත්තය නැති වී යන්න කලින් පරීක්ෂා කරන්නට ඩර්හැම් විශ්ව විද්‍යාලයේ පර්යේෂණ කණඩායමක් සමත් වුණා.

මහාචාර්ය කෙනඩි මෙම ජොර්දාන ව්‍යාපෘතියේ ගුවන් පුරාවිද්‍යා කටයුතු මෙහෙයවන්නේ 1997 වසරේ සිටයි. ඔහු මැදපෙරදිග පුරාවිද්‍යා ගුවන් ඡායාරූප සංරක්ෂණ ව්‍යාපෘතියත් බාරව කටයුතු කරනවා.

මේ ඡායාරූප සපයා ගනු ලැබුවේත් ඒ ව්‍යාපෘතියෙන්. මේ විස්මිත වළලුවල අබිරහස කුමක්ද? ඒවා බලකොටුවල නටබුන් ද? කුමන ශිෂ්ටාචාරයක් විසින් ඉදි කරන ලද්දක් ද? තවමත් සොයා ගෙන නැහැ.

1953 දී සොයා ගනු ලැබූ මේ යෝධ වළල්ල ‘ජේ6’ කියා නම් කර තියෙනවා. මෙහි පළල මීටර 400ක්. (අඩි 1310ක්) උද්රූහ් නගරයේ සිට සැ. 3ක් (කි.මී. 5ක්) පමණ දුරින් තමයි, පිහිටා ඇත්තේ.

ජෝර්දානයෙන් හමු වූ යෝධ වළලු 12 අමතරව ඊට පසුකලෙක, එනම් 2002 දී සිරියාවේ හෝම්ස්වල දීත් යෝධ වළල්ලක් හමු වුණා. මෙහි දැක්වෙන්නේ ඒ වළල්ලයි.

යෝධ වෘත්ත දෙක, එනම්, ‘ජේ9’ හා ‘ජේ10’ කි.මී. 4ක් (සැ. 2.4ක්) ආසන්නයේ පිහිටා තියෙනවා. ඒවා කි‍්‍ර.ව. 208ත් 210ත් අතර කාල සීමාවේ තැනූවක් ලෙසයි, සැලකෙන්නෙ. ‘ජේ10’ වෘත්තය අඩි 1180ත් 1470ත් ගණනක් පළලයි.

මේ සමීප රූපයෙන් දැක්වෙන්නේ ‘ජේ2’ වෘත්තය සෑදී ඇති ගල් කැබලියි. මෙය කුමක් සඳහා ඉදි කරන ලද්දක් ද? ආදී වශයෙන් සැඟවී ඇති රහස් ගවේශනය සඳහා පුරාවිද්‍යාඥයන්ට කැණීම් කළ යුතු වෙනවා.